Historia aborcji w Polsce

Termin „Aborcja” pochodzi od łacińskiego słowa  „abortio” oznaczającego „poronienie, wywołanie poronienia” – oznacza on zamierzone zakończenie ciąży w wyniku interwencji zewnętrznej, np. działań lekarskich, lub zażycia w tym celu preparatu farmakologicznego.
W jej wyniku dochodzi do śmierci już poczętego dziecka w łonie matki. Aborcja zawsze była przez Kościół katolicki określana jako zbrodnia zabójstwa, dokonana na dziecku poczętym, a więc jako grzech ciężki. W tym kontekście warto wspomnieć, że papież Pius IX w 1869 roku papież Pius IX w Konstytucji „ Apostolicae Sedis ” ustanowił automatyczną ekskomunikę (wykluczenie z Kościoła) za dokonanie aborcji w każdym okresie ciąży. Wszyscy następni papieże, łącznie z Papieżem Franciszkiem, podtrzymali to stanowisko.

I. Okres II Rzeczypospolitej Polskiej.

W Polsce w okresie zaborów prawo aborcyjne było regulowane przez przepisy państw zaborczych. Po odzyskaniu przez nasz kraj nieodległości w 1918roku, powołano Komisję Kodyfikacyjną, która miała za swój cel przygotowanie projektu Kodeksu karnego. W związku z nią pojawiła się zaciekła dyskusja w kwestii zakresu prawnej ochrony życia.
Walczyły ze sobą stanowiska prezentowane przez środowiska katolickie i konserwatywne z jednej strony a liberalne z drugiej. Ostatecznie Komisja Kodyfikacyjna postanowiła wprowadzić karalność aborcji (zarówno wobec matki, jak i abortera), jednak w art. 233 Kodeksu karnego z 1932 znalazły się dwa wyjątki od tej karalności, tj.:

1. z powodu ścisłych wskazań medycznych;
2. gdy ciąża zaistniała w wyniku zgwałcenia, kazirodztwa lub współżycia z nieletnią poniżej 15 roku życia.

Kodeks wprowadzał też obowiązek, aby zabieg był dokonany przez lekarza, nie podano natomiast trybu stwierdzania występowania przepisanych ustawą wyjątków ani stadium zaawansowania ciąży, do jakiego wolno dokonać aborcji. Ostatecznie uregulowało to rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 września 1932 o wykonywaniu
praktyki lekarskiej, które wprowadziło obowiązkowy wymóg, aby konieczność medyczna usunięcia ciąży była potwierdzona przez dwóch lekarzy innych niż przeprowadzający zabieg a uzasadnione podejrzenie, że do zapłodnienia doszło wskutek przestępstwa zostało koniecznie stwierdzone odpowiednim zaświadczeniem wydanym przez prokuratora.

II. Okres II wojny światowej i PRL.

W czasie II wojny światowej, w dniu 22 lipca 1942 roku Adolf Hitler wyraził następujące zdanie na temat zmniejszenia populacji wschodnich terenów okupowanych: „W obliczu dużych rodzin tubylczej ludności jest dla nas bardzo korzystne, jeśli dziewczęta i kobiety mają możliwie najwięcej aborcji”. Hitler groził także: „Osobiście zastrzelę tego idiotę, który chciałby wprowadzić w życie przepisy zabraniające aborcji na wschodnich terenach okupowanych”. W okresie okupacji hitlerowskiej obowiązywało w latach 1943–1945 prawo pozwalające na dokonywanie aborcji w nieograniczonym zakresie przez Polki – był to jedyny raz w historii naszego kraju, kiedy aborcja była legalna „na żądanie kobiety”.
Po zakończeniu II wojny światowej, do 1956 roku obowiązywały w kwestii aborcji na powrót przepisy Kodeksu karnego z 1932 roku. 27 kwietnia 1956 roku Sejm PRL przyjął jednak ustawę „o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży”, która wprowadziła prawo do dokonania zabiegu aborcji w trzech przypadkach:

1. gdy za przerwaniem ciąży przemawiały wskazania lekarskie dotyczące zdrowia płodu lub kobiety ciężarnej;
2. gdy zachodziło uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku przestępstwa;
3. ze względu na trudne warunki życiowe kobiety ciężarnej.

W praktyce jednak, aborcja była wykonywana na życzenie kobiety. Co prawda kobiety musiały składać oświadczenia o swojej sytuacji życiowej, lecz lekarze byli zobowiązani je weryfikować tylko do 1959 roku. Później zabiegi przeprowadzano w rzeczywistości na samo życzenie kobiet. Przepisy te obowiązywały do końca okresu PRL.

III. Okres III Rzeczypospolitej.

7 stycznia 1993 roku uchwalono ustawę „o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży”. Wprowadziła ona legalność aborcji w 3 przypadkach:

1. gdy  ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez ograniczeń ze względu na wiek płodu); wystąpienie tej okoliczności stwierdza lekarz inny niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety;
2. gdy badania prenatalne  lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenie płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej); wystąpienie tej okoliczności stwierdza lekarz inny niż dokonujący przerwania ciąży (tzw. przesłanka eugeniczna);
3. gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodni od poczęcia ),wystąpienie tej okoliczności stwierdza prokurator.

30 sierpnia 1996 została uchwalona nowelizacja ustawy o planowaniu rodziny, która dopuszczała przerywanie ciąży również, gdy „kobieta ciężarna znajduje się w ciężkich warunkach życiowych lub trudnej sytuacji osobistej”. 28 maja 1997 Trybunał Konstytucyjny w pełnym dwunastoosobowym składzie – przy trzech zdaniach odrębnych – orzekł o niezgodności przepisu wprowadzającego tę przesłankę z przepisami konstytucyjnymi utrzymanymi w mocy przez tzw. Małą Konstytucję z 1992 przez to, że „legalizuje przerwanie ciąży bez dostatecznego usprawiedliwienia koniecznością ochrony innej wartości, prawa lub wolności konstytucyjnej oraz posługuje się nieokreślonymi kryteriami tej legalizacji,
naruszając w ten sposób gwarancje konstytucyjne dla życia ludzkiego. Ponadto w uzasadnieniu do tego orzeczenia wyraził pogląd, że uchwalona 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej potwierdza w art. 38 prawną ochronę życia człowieka. Podstawa konstytucyjna, na której oparł swoje orzeczenie TK, znalazła więc potwierdzenie i wyraźne wyartykułowanie w [nowej] Konstytucji RP” [40] . Przepisy dotyczące tej przesłanki utraciły moc obowiązującą 23 grudnia 1997 na podstawie obwieszczenia Prezesa TK z 18 grudnia 1997. 22 października 2020 Trybunał Konstytucyjny, orzekając w pełnym składzie w sprawie pod sygn. K 1/20, stwierdził niezgodność przesłanki embriopatologicznej przerwania ciąży z art. 38 w związku z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Trybunał uznał, że legalizacja zabiegu przerwania ciąży, w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, nie znajduje konstytucyjnego uzasadnienia. Uzasadnienie wyroku zostało opublikowane 27 stycznia 2021. Tego samego dnia orzeczenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw i zaczęło obowiązywać.

Obecnie zatem aborcja jest legalna w Polsce w dwóch przypadkach:

1. Gdy ciąża zagraża zdrowiu i życiu matki;
2. Gdy ciąża zaistniała w następstwie czynu zabronionego (gwałtu lub kazirodztwa).