Michaił Gorbaczow (1931-2022). Polityk, który mimowolnie zniszczył Związek Sowiecki

Michaił Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 roku we wsi Priwolnje w Rosji. Był to okres przymusowej kolektywizacji rolnictwa w ZSRS w wyniku której mieszkający w tym kraju chłopi zostali zmuszeni do oddania swojej ziemi do tworzonych przez państwo kołchozów, a następnie do pracy w nich w charakterze nisko opłacanych robotników. Jako dziecko, Gorbaczow został ochrzczony w cerkwi prawosławnej, co w tamtym okresie wobec antyreligijnej polityki państwa sowieckiego nie było już wcale oczywistością. Jego dziadek został w 1933 roku zesłany do obozu pracy przymusowej, tzw. łagru na Syberii, za niedotrzymanie planu wysiewów, zaś ojciec walczył w czasie II wojny światowej w Armii Czerwonej.  

W 1950 roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Łomonosowa w Moskwie. W ich trakcie poznał swoją przyszłą żonę, Raisę. Po zakończeniu studiów Gorbaczow powrócił w rodzinne strony. W 1958 roku został I Sekretarzem Komitetu Miejskiego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego w Stawropolu. Stopniowo piął się coraz wyżej w strukturach KPZS. W połowie lat 60 XX wieku został dostrzeżony przez władze sowieckie w Moskwie, w szczególności przez Jurija Andropowa, ówczesnego szefa KGB, dzięki poparciu którego jego kariera nabrała rozpędu. W 1971 roku został członkiem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego (KPZS), odpowiedzialnym za rolnictwo w skali całego kraju. Dzięki niesłabnącemu poparciu Jurija Andropowa zaczął być brany pod uwagę jako kandydat na przyszłego przywódcę ZSRS. Stało się to możliwe w latach 80 XX wieku. Wtedy to, po śmierci Leonida Breżniewa, jego protektor został w 1982 roku kolejnym przywódcą ZSRS. Niedługo przed swoją śmiercią w 1984 roku wyraził życzenie żeby Gorbaczow został jego następcą. Wtedy jeszcze do tego nie doszło, ponieważ na to stanowisko wybrano Konstantina Czernienkę. Jednak już rok później Czernienko zmarł i wtedy w dniu 11 marca 1985 roku został wybrany na przywódcę KPZS, a tym samym całego państwa. 

Na tym stanowisku zainicjował politykę głębokich reform ZSRS, którą określił mianem „pieriestrojki” (przebudowy) i „głasnosti” (jawności). Bardzo szybko polityka pieriestrojki napotkała na bardzo duże trudności, czego przyczyną był fatalny stan sowieckiej gospodarki i sowieckiego państwa, które ujawniła w szczególności katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu w nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 roku. Ostatecznie polityka pieriestrojki nie osiągnęła swojego celu, czyli nie doprowadziła do uzdrowienia sowieckiej gospodarki.

Daleko większe skutki przyniosła za to polityka  „głasnosti”, w ramach której zniesiono cenzurę w ZSRS i usunięto z konstytucji zapis o kierowniczej roli KPZS. Utworzono także w marcu 1990 roku urząd Prezydenta ZSRS, który objął Gorbaczow. Wycofano także wojska sowieckie z Afganistanu, który okupowały od 1979 roku. Zgodził się także na zjednoczenie Niemiec w 1990 roku oraz zrzekł się kontroli jaką ZSRS od 1945 roku sprawował nad krajami Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polską. Gorbaczow ujawnił także ogromne zbrodnie władz sowieckich z czasów rządów Lenina i Stalina (1917-1953) w wyniku których życie straciło dziesiątki milionów ludzi, m.in. przyznał się do sowieckich odpowiedzialności za zbrodnię katyńską, której NKWD dokonało wiosną 1940 roku. 

W wyniku polityki „głasnosti” narody zamieszkujące ZSRS zaczęły domagać się prawa do niepodległości i utworzenia odrębnych państw.  Gorbaczow nie chciał się na to zgodzić i w tym celu zdecydował się na użycie siły w Wilnie, stolicy sowieckiej Litwy, która ogłosiła suwerenności, nakazując wojskom sowieckim wkroczenie do tego miasta i zajęcie w nim strategicznych obiektów. W starciach pod wieżą telewizyjną zginęło wtedy 14 osób.  Nie stłumiło to dążeń niepodległościowych narodów ZSRS, w rezultacie czego Gorbaczow musiał się zgodzić na przyznanie im bardzo dużej niezależności od Moskwy za cenę zachowania jedności państwa. Traktat w tej sprawie miał być podpisany 20 sierpnia 1991 roku. Dzień wcześniej, politycy sowieccy opozycyjni wobec Gorbaczowa na czele z Giennadijem Janajewem zdecydowali się na dokonanie zamachu stanu, w celu odsunięcia go od władzy i przywrócenia pełnej jedności ZSRS. Zakończył się on ich niepowodzeniem, w wyniku pokojowego oporu stawianego przez siły demokratyczne na czele którego stał Borys Jelcyn.  Doprowadziło to od ostatecznego upadku ZSRS, ponieważ narody zamieszkujące to państwo zdecydowały się wtedy na ogłoszenie swojej pełnej niepodległości. Sytuację tę wykorzystał główny konkurent Gorbaczowa, Borys Jelcyn, prezydent wchodzącej w skład ZSRS, Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, który 8 grudnia 1991 roku spotkał się w białoruskiej miejscowości Wiskuli z prezydentami sowieckich republik Ukrainy i Białorusi, na którym to spotkaniu wszyscy trzej podpisali porozumienie na mocy którego ZSRS przestał istnieć. Kilka tygodni później, 25 grudnia, Gorbaczow zrzekł się funkcji prezydenta ZSRS, a dzień później, 26 grudnia Rada Najwyższa ZSRR formalnie rozwiązała to państwo. 

Po tym okresie kariera polityczna Gorbaczowa była już zakończona i nigdy nie odegrał on już poważniejszej roli. W 1996 roku próbował wrócił do polityki, startując w wyborach na prezydenta Rosji, jednak uzyskał tylko 0,5% poparcia. W późniejszym okresie mocno krytykował kraje Europy Zachodniej i USA, zarzucając im dążenie do dominacji na świecie. Negatywnie oceniał rozszerzenia NATO na kraje Europy Środkowo-Wschodniej. W 2014 roku poparł odebranie Ukrainie Krymu przez Rosję i coraz bardziej w następnym latach popierał rządy Władimira Putina. W 2021 roku w 30 rocznicę upadku ZSRS stwierdził, że wydarzenie to było tragiczne dla losów narodów zamieszkujących to państwo. Nigdy bowiem, wbrew temu co myśli wielu ludzi, nie chciał rozpadu ZSRR, ani upadku rządów komunistycznych w tym państwie. Po prostu na przełomie lat 80 i 90 XX wieku wymknęła mu się z rąk kontrola nad rządzonym przez niego państwem, co doprowadziło do jego zniknięcia z mapy świata.