Uchwalenie Konstytucji 3 Maja

3 maja 2021 Wyłączono przez kurier

Od wybuchu tzw. powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie (1648 roku) Polska zaczęła popadać w coraz większy kryzys polityczny. W wyniku wojen, toczonych w latach 1648-1667 z Rosją i Szwecją utraciła na rzecz tych państw około 10% swojego dotychczasowego terytorium- na rzecz Rosji tereny ukraińskie położone na wschód od rzeki Dniepr oraz stolicę Ukrainy, czyli Kijów a także Smoleńsk, a na rzecz Szwecji większość terytorium tzw. Inflant (obecnie są to tereny Estonii i Łotwy). Oprócz tego na skutek obowiązywania od 1652 roku zasady „liberum veto”, myśl której każdy pojedynczy poseł miał prawo zakończyć w każdej chwili obrady Sejmu poprzez wyrażenie słownego życzenia w tej kwestii (co skutkowało także unieważnieniem wszystkich bez wyjątku uchwał na nim podjętych) państwo znalazło się w stanie paraliżu, gdyż bez odpowiednich uchwał sejmowych nie można było na przykład pobierać podatków, ani zwiększyć liczby wojska.

Na początku XVIII wieku, w wyniku coraz bardziej pogłębiającego się kryzysu funkcjonowania organów państwowych, Polska popadła w całkowitą zależność polityczną od Rosji (ostatecznie stało się to na tzw. Sejmie Niemym w 1717 roku). Coraz bardziej brutalne mieszanie się Rosji w wewnętrzne sprawy naszego państwa, doprowadziło do wybuchu w 1768 roku tzw. konfederacji barskiej, czyli zbrojnego powstania szlachty przeciwko stacjonującym w naszym kraju wojskom rosyjskim. Zakończyło się ono naszą klęską, w wyniku której Rosja razem z dwoma innymi państwami- Prusami i Austrią dokonała w 1772 roku I rozbioru Polski. W jego wyniku utraciliśmy 211 tys. km terytorium i 4,5 miliona ludności. Pozostała część naszego kraju nadal miała być pod zwierzchnictwem Rosji, co trwało aż do 1788 roku, kiedy to w czasie wojny rosyjsko-tureckiej, zebrał się w Warszawie Sejm, który do historii przeszedł jako Sejm Czteroletni lub Wielki, ponieważ obradował aż do 29 maja 1792 roku. Sejm ten rozpoczął szeroko zakrojone dzieło reformy naszego państwa: wymusił na Rosji wycofanie jej wojsk z terytorium naszego kraju, zdecydował o podniesieniu liczby wojska do 100 tys., uchwalił stałe podatki na szlachtę (10% rocznie od dochodu każdego szlachcica) i duchowieństwo (20% od dochodu każdego duchownego) oraz uchwalił kilka innych ważnych reform. Najważniejszym jednak jego dziełem była Konstytucja, która została uchwalona 3 maja 1791 roku, która całkowicie przebudowała ustrój naszego Państwa w duchu jego unowocześnienia i usunięcia najważniejszych wad w jego funkcjonowaniu.

We wrześniu 1789 roku Sejm powołał „Deputację do Ułożenia Projektów do Poprawy Formy Rządu”, która rozpoczęła przygotowywanie projektu reformy ustrojowej państwa. Na jej czele formalnie stał Adam Krasiński, biskup kamieniecki, ale decydujące słowo miał Ignacy Potocki, marszałek nadworny litewski, przywódca Stronnictwa Patriotycznego.

Jednak, 4 grudnia 1790 roku, Ignacy Potocki w rozmowie z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, ustalił, że monarcha przejmie inicjatywę w pracach nad kształtem nowej konstytucji, a projekt ten przygotowany w tajemnicy, zostanie w całości przedstawiony do zatwierdzenia sejmowi. Ostatecznie, projekt nowej konstytucji został przygotowany przez króla z udziałem między innymi Stanisława Małachowskiego, Ignacego Potockiego, Hugona Kołłątaja oraz osobistego sekretarza króla Scipione Piattoliego.

W dniu 2 maja 1791 roku 2 maja odbyło się w Pałacu Radziwiłłowskim zebranie, na którym odczytano projekt konstytucji. Następnego dnia zebrał się Sejm, który miał ją uchwalić. Konstytucja została uchwalona przez połączone stany w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie. O jej przyjęciu bez czytania przesądził przypadek. Poseł inflancki Michał Zabiełło wezwał do przyjęcia konstytucji, a króla do jej zaprzysiężenia. Władca podniósł rękę na znak, że chce przemówić, co zwolennicy konstytucji poczytali za gotowość Stanisława Augusta do złożenia przysięgi. Król złożył przysięgę na ręce biskupa krakowskiego Feliksa Turskiego, następnie wezwał zebranych do przejścia do kolegiaty św. Jana na nabożeństwo dziękczynne. Konstytucja została przyjęta większością głosów, co zostało owacyjnie przyjęte przez zgromadzoną publiczność i tłum zgromadzony przed zamkiem.
Jej najważniejsze postanowienia to:

1. Zniesienie:

• liberum veto; uchwały tworzone przez Izbę poselską miały przechodzić większościowo,

• wolnej elekcji; po śmierci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego tron polski miał dziedzicznie przypaść saskiej dynastii Wettynów, zlikwidowano zasadę wyboru każdego nowego króla przez szlachtę,

• podziału państwa na Koronę i Litwę od tej chwili państwo miało być jednolite i nosić tylko jedną nazwę - Polska.,

2. Zakazano:

• posiadania prywatnych wojsk przez szlachtę,

• zawiązywania konfederacji przez szlachtę,

3. Utworzono stały rząd, któremu nadano nazwę Straży Praw w skład którego wchodzili: Król (jako przewodniczący), Prymas, 5 ministrów wybieranych przez władcę i kontrolowanych przez Sejm, następca tronu (bez prawa głosu) i marszałek Sejmu (bez prawa głosu),

4. Władzę ustawodawczą miał sprawować Sejm, który dzielił się na: Izbę Poselską (204 posłów) i Senat (132 senatorów), Sejm miał być zwoływany co dwa lata, jego obrady miały trwać 70 dni z możliwością ich przedłużenia do 100 dni.,

5. Religię katolicką uznano na panującą, jednak wyznawcom innych religii przyznano prawo do swobodnego ich wyznawania.

Konstytucja 3 maja była chwalona przez czołowych intelektualistów europejskich tego okresu, m.in. przez Edmunda Burke’a (autora „Rozważań nad rewolucją we Francji” z 1790 roku) i Thomasa Paina (autora publikacji „Prawa człowieka” z 1791 roku).

Niestety, obowiązywała ona zaledwie rok, gdyż w wyniku inwazji Rosji na Polskę z 1792 roku, została obalona, a nasz kraj ostatecznie został zlikwidowany na 123 lata, w wyniku jego II i III rozbioru (1793 i 1795 rok). Mimo to, w czasie całego okresu rozbiorów przypominała o walce o niepodległość. Zdaniem jej dwóch współautorów Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja była „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”. W naszej tradycji historycznej jest uosobieniem wszystkiego co dobre i oświecone w naszej kulturze. Od odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 dzień jej uchwalenia należy do najważniejszych świąt państwowych aż do dnia dzisiejszego, z przerwą na okres rządów komunistycznych (lata 1944-1989), kiedy to obchody tego święta były zakazane.